Nowelizacja Kodeksu Postępowania Administracyjnego,  która weszła w życie 1 czerwca 2017 r., wprowadziła do kodeksu postanowienia ogólne w zakresie wymierzania kar administracyjnych. W dziale IVA art. 189 a-k uregulowano kwestie nakładania kar, szczególne zasady obniżania ich wysokości lub odstąpienia od ich nałożenia oraz przedawnienie ukarania.

Co ważne, w przypadku uregulowania w przepisach odrębnych:

• przesłanek wymiaru administracyjnej kary pieniężnej,
• odstąpienia od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej lub udzielenia pouczenia,
• terminów przedawnienia nakładania administracyjnej kary pieniężnej,
• terminów przedawnienia egzekucji administracyjnej kary pieniężnej,
• odsetek od zaległej administracyjnej kary pieniężnej,
• udzielania ulg w wykonaniu administracyjnej kary pieniężnej

– przepisów znowelizowanego KPA nie stosuje się.

Oznacza to, że w pierwszej kolejności, aby ustalić jakie regulacje będą miały zastosowanie w konkretnym przypadku, musimy sięgnąć do postanowień przepisów szczególnych. Jeżeli jednak, którykolwiek z wyżej wymienionych elementów nie został uregulowany w przepisach szczególnych, będą miały zastosowanie postanowienia kodeksowe. Przepisów KPA nie stosuje się w przypadku kar wydawanych w sprawach o wykroczenia, odpowiedzialności dyscyplinarnej, porządkowej lub z tytułu naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

Dla określenia zakresu regulacji konieczne jest również przeanalizowanie definicji kary administracyjnej:

Przez administracyjną karę pieniężną rozumie się określoną w ustawie sankcję o charakterze pieniężnym, nakładaną przez organ administracji publicznej, w drodze decyzji, w następstwie naruszenia prawa polegającego na niedopełnieniu obowiązku albo naruszeniu zakazu ciążącego na osobie fizycznej, osobie prawnej albo jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.

Żeby przepisy KPA miały zastosowanie w danej sprawie muszą zostać spełnione następujące przesłanki:

• sankcja pieniężna musi zostać nałożona w związku z niewykonaniem obowiązku lub naruszeniem zakazu. Należy przez to rozumieć tylko takie opłaty, które zostały naliczone w związku z określonym – niewłaściwym działaniem podmiotu,
• przepisy KPA dotyczą jedynie kar finansowych. Niektóre ustawy przewidują inne sankcje, jak np. zakaz wykonywania zawodu czy prowadzenia działalności gospodarczej. W taki przypadku nie będzie miało zastosowanie KPA,
• sankcja może zostać nałożona jedynie przez organ administracji publicznej,
• kara administracyjna określona w KPA może zostać nałożona jedynie w drodze decyzji administracyjnej. M.in. Prawo budowlane przewiduje możliwość nałożenia kary np. w związku z ujawnieniem nieprawidłowości w wyniku przeprowadzenia kontroli w drodze postanowienia. W takiej sytuacji nie będziemy mogli skorzystać z regulacji zawartych w KPA.

Nowelizacja umożliwiła organom indywidualne podejście do sprawy. W wielu przypadkach szczególne okoliczności przemawiały za zwolnieniem podmiotu z konieczności zapłaty kary, natomiast przepisy nie dawały organowi takiej możliwości. Obecnie, zgodnie z art. 189 KPA organ administracyjny jest zobowiązany do uwzględniania różnych okoliczności przy nałożeniu kary, takich jak:

• wagę i okoliczności naruszenia prawa,
• częstotliwość niedopełniania w przeszłości obowiązku albo naruszania zakazu tego samego rodzaju co niedopełnienie obowiązku albo naruszenie zakazu, w następstwie którego ma być nałożona kara,
• uprzednie ukaranie za to samo zachowanie za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe,
• stopień przyczynienia się strony, na którą jest nakładana administracyjna kara pieniężna, do powstania naruszenia prawa,
• działania podjęte przez stronę dobrowolnie w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa,
• wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła,
• w przypadku osoby fizycznej – warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.

Nałożona kara będzie mogła być w końcu adekwatna do wagi naruszenia.

Organ odstąpi od nałożenia kary w przypadku, gdy:

• strona zaprzestała naruszenia prawa, a waga tego czynu była znikoma;
• wcześniej została już nałożona kara przez inny organ administracyjny za to samo naruszenie prawa;
• strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna.

W innym przypadku organ może zobowiązać stronę do usunięcia skutków naruszenia prawa lub do poinformowania o naruszeniu innego podmiotu. Jeżeli strona wykona zobowiązanie określone w postanowieniu, organ może podjąć decyzję o odstąpieniu od nałożenia kary.

KPA określa również termin przedawnienia karalności- to 5 lat:

• od dnia naruszenia prawa, lub
• od dnia wystąpienia skutków naruszenia prawa.

Wprowadzenie ogólnych przepisów dotyczących nakładania i wymierzania administracyjnych kar pieniężnych należy ocenić pozytywnie. Problematyczne może okazać się jednak rozwiązanie, polegające na wyłączeniu zastosowania znowelizowanych przepisów gdy kary uregulowane zostały w ustawach szczególnych. Zmiana tej sytuacji i ujednolicenie zasad wymaga nowelizacji poszczególnych ustaw odrębnych.

Autorką tekstu jest Aleksandra Hajduk, doktorantka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, w Katedrze Publicznego Prawa Gospodarczego. W Kancelarii itB Legal zajmuje się sprawami w zakresie prawa gospodarczego, prawa cywilnego oraz prawa zamówień publicznych.