Co to jest świadczenie niezamówione?

W dobie wzmożonej konkurencji i walki o klienta, niektórzy z przedsiębiorców stosują nieuczciwą praktykę handlową, polegającą na wysyłaniu konsumentom z własnej inicjatywy różnego rodzaju towarów lub rozpoczynaniu świadczenia niezamówionych usług. Wraz z towarem (przed lub po wykonaniu usługi) konsument otrzymuje fakturę lub rachunek, który ma wywołać u niego przeświadczenie o obowiązku zapłaty. W opisywanej sytuacji, konsument nie inicjuje kontaktu z przedsiębiorcą, a jedynie wykorzystuje się jego błędne wewnętrzne przekonanie o obowiązku zapłaty za dostarczony mu towar lub usługę.

Ze świadczeniem niezamówionym będziemy mieli do czynienia między innymi w przypadku:

• wysłania klientowi towaru (rzeczy) oraz żądania zapłaty mimo braku inicjatywy (złożenia zamówienia) ze strony klienta oraz bez zawarcia jakiejkolwiek umowy z tym konsumentem,

• rozpoczęcia świadczenia niezamówionych usług, np. rozpoczęcie świadczenia telekomunikacyjnych usług dodatkowych, bez wyrażenia zgody przez abonenta i rozpoczęcie naliczania opłat z tego tytułu lub rozpoczęcie świadczenia nowej usługi obok dotychczasowej,

• stosowania kampanii marketingowych, polegających na wysyłaniu do klientów materiałów promocyjnych, wśród których znajdują się dokumenty podobne do faktur czy rachunków, co może konsumentowi sugerować powstanie obowiązku zapłaty za promowane towary lub usługi.

W przypadku usług telekomunikacyjnych, najczęściej występującym przykładem spełnienia świadczenia niezamówionego na rzecz abonenta, z którym zetknęliśmy się w praktyce, jest rozpoczęcie świadczenia usług telekomunikacyjnych na zmienionych warunkach, po rozmowie telefonicznej pomiędzy abonentem a przedstawicielem dostawcy usług, która mimo iż nie zakończyła się wyrażeniem przez konsumenta jednoznacznej zgody na zmianę warunków umownych, to jednak przedsiębiorca, licząc na uregulowanie wyższej opłaty, rozpoczyna świadczenia usług na zmienionych warunkach. W tym przypadku przedsiębiorca telekomunikacyjny uznaje, iż zgoda została wyrażona w sposób dorozumiany.

Konsekwencje spełnienia świadczenia niezamówionego na rzecz konsumenta

Wysłanie konsumentowi niezamówionego towaru lub rozpoczęcie świadczenia niezamówionej usługi następuje na ryzyko przedsiębiorcy i nie nakłada na konsumenta żadnych zobowiązań.

Przedsiębiorca w żadnym wypadku nie może domagać się od konsumenta zapłaty za spełnione świadczenie lub zwrotu towaru. W takiej sytuacji, brak odpowiedzi (reakcji) konsumenta na niezamówiony towar lub usługę nie stanowi zgody na dostarczenie tego towaru lub świadczenie usługi (zawarcie umowy). To na przedsiębiorcy spoczywa wszelkie ryzyko związane z spełnieniem świadczenia niezamówionego. Konsument nie jest zobowiązany do przyjęcia świadczenia (np. odebrania towaru), ponoszenia kosztów przechowania i zwrotu świadczenia, a nawet kosztów kontaktu z przedsiębiorcą.

Należy jednak zaznaczyć, iż spełnienie przez konsumenta świadczenia wzajemnego (zapłata za świadczoną usługę lub dostarczony towar) może prowadzić do zawarcia umowy.

Są pewne niejasności…

Chociaż zagadnienia poruszone poniżej wydają się mieć znaczenie czysto teoretyczne, to jednak nowe przepisy nie przesądzają jednoznacznie o tym, kto jest właścicielem niezamówionego towaru po jego dostarczeniu konsumentowi (skoro ten nie ma obowiązku jego zwrotu) oraz czy przedsiębiorcy przysługuje w takiej sytuacji skuteczne roszczenie o zwrot rzeczy (roszczenie windykacyjne) czy roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia czy bezpodstawnego wzbogacenia. Pojawiają się głosy, że wyłączenie wszelkiej odpowiedzialności konsumenta w przypadku spełnienia świadczenia niezamówionego powoduje wyłączenie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia czy obowiązek zwrotu rzeczy.

Jeszcze przed wejściem w życie przepisów nowej ustawy o prawach konsumenta nie jest jasne, co w przypadku, gdy spełnienie niezamówionego świadczenia nastąpiło w wyniku błędu przedsiębiorcy, a nie w wyniku zamierzonego działania, mającego na celu wykorzystanie mylnego przeświadczenia konsumenta o obowiązku zapłaty za niezmówione świadczenie.

Odpowiedzi na te pytania dostarczy zapewne orzecznictwo sądów w konkretnych przypadkach. Na nie niestety będziemy musieli jeszcze trochę poczekać.