W ostatnich dniach SN zajął ważne stanowisko dotyczące wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości należnego dla jej właściciela w przypadku zasiedzenia służebności przesyłu. Zanim jednak wyjaśnię, czego dotyczyła uchwała i jakie ma ona skutki dla branży telekomunikacyjnej, dla jej lepszego zrozumienia wyjaśnię na początku kwestie związane z samą służebnością przesyłu. Jest to tzw. ograniczone prawo rzeczowe, która ma istotne znaczenie dla podmiotów budujących infrastrukturę telekomunikacyjne. Obok umów dostępowych, stanowi jeden z tytułów prawnych pozwalających podmiotom na korzystanie z nieruchomości w celu wybudowania na niej, pod nią lub nad nią elementów sieci uzbrojenia terenu. Ustanowienie służebności daje przedsiębiorcy silniejsze prawo niż to, które powstaje wyłącznie w razie zawarcia umowy dostępowej. Fakt ten jest zawsze ujawniany w treści księgi wieczystej, a ponadto prawo to jest skuteczne wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości.
Zdarza się jednak, że służebność nie jest ustanawiana przed budową infrastruktury (telekomunikacyjnej lub innej), lecz dopiero po upływie jakiegoś czasu od jej realizacji. Może być tak, że nastąpi to nawet po kilku czy kilkunastu latach od umieszczenia jej na nieruchomości – czyli dopiero wtedy, gdy pojawi się potrzeba uregulowania tej kwestii. Przykładowo, ma to miejsce w razie wygaśnięcia umowy regulującej dotychczasowe stosunki między stronami (w tym w razie zmiany właściciela nieruchomości), jej zaginięcia itd.
Czasem infrastruktura znajduje się na nieruchomości tak długo, że możliwe jest już zasiedzenie służebności przesyłu – tj. jej „nabycie” z samego faktu, że podmiot korzystał z nieruchomości w określony sposób, w takim samym zakresie, przez odpowiednio długi okres, tj.:
Okres trzydziestu czy dwudziestu lat może – na pierwszy rzut oka – wydawać się dość abstrakcyjny, ale należy pamiętać, że sieci budowane w latach dziewięćdziesiątych czy na początku lat dwutysięcznych cały czas się „starzeją”. Oznacza to, że kwestia zasiedzenia służebności będzie coraz bardziej istotna dla ISP, zwłaszcza że przepisy prawa dopuszczają w określonych przypadkach doliczenie do biegu zasiedzenia okresu korzystania z nieruchomości w ten sam sposób przez swojego poprzednika. Przykładowo, jeśli przedsiębiorca X kupił infrastrukturę od przedsiębiorcy Y, który ją wybudował, to przy ustalaniu czasu korzystania z nieruchomości uwzględnia się nie czas od chwili nabycia infrastruktury przez przedsiębiorcę X, ale od jej budowy przez przedsiębiorcę Y.
W związku z tym pojawił się problem, co stanie się z roszczeniami właściciela nieruchomości w razie zasiedzenia służebności przesyłu – tj. czy nadal będzie mógł on żądać wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości czy nie? Dotychczasowa linia orzecznicza była niekorzystna dla właścicieli nieruchomości a pozytywna dla podmiotów posiadających infrastrukturę – przyjmowano, że właściciel nie może żądać takiego wynagrodzenia. Stanowisko takie uzasadniano m.in. biernością właścicieli przez tak długi okres, że mogło dojść do zasiedzenia. Wyrażono je m.in. w uchwale SN z dn. 30.11.2016 r., sygn. akt: III CZP 77/16, gdzie wprost wskazano, że właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie, a stanowisko to było powszechnie akceptowane w orzecznictwie.
Stan ten jednak prawdopodobnie ulegnie zmianie na skutek jednej z uchwał SN z dnia 03.04.2024 r., sygn. akt: III CZP 103/22, w której uznano, że utrata własności rzeczy na skutek zasiedzenia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie poprzedzającym upływ terminu zasiedzenia. Omawiane rozstrzygnięcie wzmacnia zatem pozycję właściciela nieruchomości. Wynika z niego, że nawet w przypadku, gdy dojdzie do zasiedzenia, roszczenia właściciela dotyczące bezumownego korzystania pozostają w mocy. Oznacza to, że przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy wystąpią z wnioskiem do sądu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu, będą musieli liczyć się z koniecznością zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie (oczywiście w zakresie, w jakim roszczenia te nie uległy wcześniej przedawnieniu). Mimo że nie odnosi się ono do służebności przesyłu, tak jak przywołana wyżej uchwała SN z dn. 30.11.2016 r., sygn. akt: III CZP 77/16. „Nowa” uchwała SN dotyczyć jednak będzie wszelkich przypadków zasiedzenia, zatem trudno byłoby podnosić, że tylko w przypadku służebności przesyłu zachowana powinna być dotychczasowa zasada – uchwała SN z 2016 r. straci aktualność.
Uchwała SN z dnia 03.04.2024 r., sygn. akt: III CZP 103/22 nie ma jeszcze uzasadnienia – z uwagi na „świeżość” rozstrzygnięcia, pewnie będziemy jeszcze musieli na nie poczekać. Prawdopodobnie w tym przypadku przyjęto podejście, zgodnie z którym nie ma znaczenia to, czy właściciel nieruchomości wcześniej był bierny czy nie oraz uznano, że zasiedzenie nie jest powiązane z roszczeniami dotyczącymi korzystania z nieruchomości. Nie ma jednak wątpliwości, że już teraz omawiana uchwała SN wywołała konsternację, ponieważ prawdopodobnie już teraz wprowadzi zmiany w dotychczasowym podejściu sądów orzekających w podobnych sprawach (wcześniej roszczenia o bezumowne korzystanie z nieruchomości w razie zasiedzenia służebności przesyłu były oddalane).
Patrycja Cegiełka-Ordon
Radca Prawny
