Niewielu przedsiębiorców zdaje sobie sprawę z rozbieżności orzeczniczej sądów w sprawach klauzul niedozwolonych. Sąd Najwyższy wydał w dniu 19 marca 2014 r. ciekawe postanowienie (sygn. akt: I CSK 20/14), w którym przedstawił dwa odmienne poglądy na wytaczanie powództwa w sprawie uznania postanowienia za niedozwolone oraz wpływu wpisania postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych.

Zgodnie z k.p.c. – art. 479(43)- wyrok, na mocy którego określone postanowienie zostało wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych jest skuteczny wobec osób trzecich (rozszerzona skuteczność). Na gruncie praktyki sądów wykształciły się dwa sposoby interpretowania konsekwencji, jakie niesie ze sobą powyższy przepis.

Brak możliwości pozwania przedsiębiorcy o stosowanie klauzuli już wpisanej do rejestru

Zgodnie z przyjętym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 19 marca 2014 r. poglądem, jeżeli jakieś postanowienie wzorca zostało już wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych w postępowaniu przeciwko jednemu przedsiębiorcy, to nie można pozywać innego przedsiębiorcy o uznanie stosowanego przez niego postanowienia wzorca umownego za klauzule niedozwoloną, jeżeli jest ono identyczne (lub podobne) z postanowieniem już wpisanym do rejestru.

Wyrok uznający określone postanowienie za niedozwolone jest skuteczny wobec każdego przedsiębiorcy, tak samo jak wobec przedsiębiorcy, przeciwko któremu wytoczono sprawę.

Powyższe skutkuje koniecznością bieżącego sprawdzania przez przedsiębiorców czy nie stosują postanowień podobnych lub identycznych z wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych albowiem w takiej sytuacji, nie będą oni mieli możliwości wykazywania, iż w konkretnym przypadku dane postanowienie nie jest niedozwolone.

Zgodnie z omawianym poglądem postanowienia o treści identycznej (lub podobne) z postanowieniami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych, są z mocy prawa nieważne we wszystkich stosunkach, w których zostały zastosowane.

Kolejnym, tym razem pozytywnym dla przedsiębiorców, skutkiem omawianego poglądu, jest obowiązek Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów odrzucenia pozwów o uznanie postanowienia wzorca umownego za niedozwolone, jeżeli podobne postanowienie jest już w rejestrze, albowiem występuje tak zwana powaga rzeczy osądzonej.

Przed wydaniem omawianego postanowienia Sąd Najwyższy wyrażał już tożsamy pogląd. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03 Sąd uznał, że ponowne wytoczenie powództwa w przedmiocie uznania postanowienia za niedozwolone jest wyłączone od momentu wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych. Dotyczy to również osób, które nie brały udziału w przedmiotowym postępowaniu. Podobne stanowisko zostało zajęte w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r., III SZP 3/06 oraz uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., III CZP 80/08.

Możliwość pozwania przedsiębiorcy o stosowanie klauzuli identycznej do wpisanej do rejestru

Drugi pogląd wyrażony został między innymi w uchwale z dnia 7 października 2008 r., III CZP 80/2008, postanowieniu z dnia 16 września 2011 r., I CSK 676/2010 i w uchwale z dnia 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13 (niepublik.) oraz jest reprezentowany przez część doktryny. Zgodnie z nim wpisanie postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych w sprawie przeciwko jednemu przedsiębiorcy nie powoduje nie możliwości pozwania innego przedsiębiorcy o stosowanie tego samego postanowienia.

Zwolennicy tego poglądu twierdzą, iż inne rozumienie rozszerzonej skuteczności wyroków, na mocy których dokonywane są wpisy do rejestru klauzul niedozwolonych, byłoby niezgodne z przepisami Konstytucji RP albowiem nadawałoby sądom możliwość całkowitego usuwania określonych postanowień z obrotu prawnego, zamiast organom uprawnionym do wydawania powszechnie obowiązujących aktów prawnych.

Takie rozumienie rozszerzonej skuteczności wyroków, na mocy których dokonano wpisu do rejestru klauzul niedozwolonych zapewnia konsumentowi czy też odpowiedniej organizacji, możliwość pozywania wszystkich przedsiębiorców stosujących postanowienia, które w innych sprawach zostały uznane za niedozwolone.

Jednocześnie przedsiębiorcy mogą każdorazowo bronić stosowanych przez nich postanowień przed właściwym sądem.

Podsumowanie

W orzecznictwie sądów istnieją zatem poglądy, co do tego czy można pozywać przedsiębiorców o uznanie stosowanych przez nich postanowień wzorców umownych za niedozwolone, jeżeli określone postanowienie jest już wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych.

Z racji tego, że problem ten jest niejednolicie traktowany tak przez doktrynę jak i orzecznictwo, można zapewne spodziewać się wkrótce orzeczenia SN w powiększonym składzie, mającego (oby) moc zasady prawnej.